Twierdza Kłodzko

---

Wygląd twierdzy

Powierzchnia twierdzy Kłodzko rozciąga się na imponującym obszarze, który przekracza 30 hektarów. W jej skład wchodzi wiele istotnych elementów, które tworzą złożony kompleks.

Oto kluczowe składniki twierdzy:

• główna twierdza,
• fort posiłkowy Owcza Góra,
• fragmentaryczne obwarowania miejskie,
• umocnienia polowe.

Historia

Pierwsze wzmianki na temat grodziska obronnego, które znajdowało się na Górze Fortecznej (Zamkowej) w Kłodzku, pochodzą od czeskiego kronikarza Kosmasa. Historycy sugerują, że była to konstrukcja składająca się z drewnianych budynków, otoczonych forteczną palisadą. Gród ten poniósł klęskę i został zniszczony przez czeskiego księcia Sobiesława w roku 1114. Po kilku latach, w 1129 roku, Sobiesław odbudował ten fort, osadzając w nim kasztelana o imieniu Gronzata.

Na przełomie XIII i XIV wieku zamek przeszedł większa przebudowę, co wydaje się być dziełem księcia Henryka IV Probusa. Z czasem stał się on rezydencją dla kolejnych przedstawicieli śląskiej linii Piastów, jak Henryk VI Dobry (1327–1335) i Bolek II ziębicki (1337–1341). W czasach Jerzego z Podiebradów zamek zyskał na komforcie, stając się okazałą siedzibą władcy hrabstwa kłodzkiego. Oprócz mieszkań, zamek posiadał kaplicę i kościół św. Wacława i św. Marcina, a wodę pozyskiwano z pięciu studni, w tym najstarszej, zwanej Tumską, pochodzącej z 1393 roku, oraz najgłębszej, Piekarskiej, która znajdowała się w 60-metrowym szybie.

W latach 1557–1560 architekt Ernest Lorenz Kirschke rozbudował obiekt, tworząc średni i niższy zamek. Te elementy wraz z zamkiem wyższym i fortyfikacjami miasta stworzyły spójny system obronny. Niestety w 1622 roku, po bitwie na Białej Górze, wojska cesarskie przejęły kontrolę nad Kłodzkiem, co doprowadziło do wielu zniszczeń, w tym zburzenia kolegiaty i innych budynków warowni.

Dalszy rozwój twierdzy miał miejsce w latach 1690–1702, kiedy to Jacopo Carove wprowadził liczne poprawki, zamieniając średniowieczne mury na nowoczesne kurtyny i bastiony. Zlecenia Habsburgów przyczyniły się do budowy trzech bastionów: Jabłonki, Ludmiły i Wacława, które stały się kluczowymi elementami obronnymi, tworząc dzieło koronowe, które chroniło Górę Forteczną od północy i wschodu. Po stronie południowej i zachodniej ulokowano bastiony Alarmowy i Dzwonnik oraz półbastion Orzeł.

Twierdza Kłodzka przeszła ogromne zmiany po 1742 roku, kiedy to dostała się w ręce Prusaków, którzy zajęli tereny hrabstwa kłodzkiego po pierwszej wojnie śląskiej. Na czoło wysunęły się plany Fryderyka II, który skierował swoje wysiłki na umocnienie tych terenów przez budowę nowych fortów i warowni. W ten sposób utworzono całą linię fortyfikacji, obejmującą Szczecin, Głogów, Wrocław, Świdnicę, Srebrną Górę, Kłodzko i Nysę.

W 1743 roku Jean Gerhard Cornelius de Wallrave, francuski fortifikator, stworzył nowe plany ochrona miasta Kłodzka. Początkowo kierował on budową, po czym zastąpił go pułkownik Friedrich Christian von Wrede. Prace nad modernizacją twierdzy przyspieszyły po wojnach śląskich, kiedy to zburzono resztki zamku mieszkalnego, kaplicy oraz kościoła, by w ich miejscu wzniesiono ogromny donżon pod nadzorem pułkownika Ludwiga Wilhelma von Reglera.

Warto zaznaczyć, że forteca odegrała znaczącą rolę w obronie Śląska podczas kampanii Napoleona w latach 1806-1807. Głównodowodzący wojskami francuskimi, Hieronim Bonaparte, zmagał się o kontrolę nad tym regionem w obliczu pruskich sił dowodzonych przez hrabiego Friedricha Wilhelma von Götzen. Mimo przewagi liczebnej pruskich żołnierzy, Kłodzko stało się kluczowym punktem dla Götzena, a znajdująca się tam załoga liczyła około 4070 żołnierzy.

Fortyfikacje były nieustannie modernizowane, a prace trwały aż do czasu pojawienia się wojsk IX Korpusu. W połowie czerwca, po zajęciu Nysy oraz podpisaniu kapitulacji twierdzy w Koźlu, Hieronim intensyfikował swoje działania mające na celu zdobycie Kłodzka. Walki o Jaszkową Górną były zacięte, a finalnie doprowadziły do decyzji Götzena o poddaniu twierdzy, do której doszło w wyniku opóźniających się operacji.

Pewna miejska legenda opowiada, że Napoleon, przejeżdżając przez Kłodzko, zgubił czapkę, a Prusacy upamiętnili to wydarzenie stawiając obelisk. Pomnik ten, odsłonięty 19 września 1937 roku, miał być symbolem niemieckich podboju kolonialnych w Afryce, z napisem wzywającym do pamięci o koloniach. Z czasem jednak obelisk stracił swe pierwotne znaczenie w międzynarodowym kontekście.

Rok 1867 przyniósł decyzję rządu pruskiego o rozbrojeniu twierdzy, uznając ją za przestarzałą, podobnie jak zdarzyło się to w Srebrnej Górze.

Więzienie

Twierdza Kłodzko, wzniesiona przez króla Fryderyka Wielkiego, miała ogromne znaczenie militarne oraz pełniła rolę ciężkiego więzienia aż do końca II wojny światowej w 1945 roku. To miejsce było znane z przyporządkowania wielu więźniów, w tym pruskiego oficera-fantastyka Friedricha von der Trenck (1727–1794), który trafił tam za romans z księżną Amalią, królewską siostrą. Jego ucieczka z tego mocno ufortyfikowanego obiektu jest jedną z nielicznych udanych prób wydostania się z kłodzkiego zamku.

Inny znany więzień, hrabia Wilhelm Reinhard von Neipperg (1684–1774), był generalnym austriackim oficerem, który doznał represji za zawarcie w 1739 roku niekorzystnego traktatu belgradzkiego, co zaowocowało jego uwięzieniem w tej twierdzy przez długi czas. Ułaskawiony został jedynie po śmierci cesarza Karola VI.

Pamiętne są również wydarzenia z roku 1864, gdy w twierdzy osadzono uczestników powstania styczniowego. Wśród tych powołanych do uwięzienia znajdowali się:

• wacław koszutski – adiutant gen. Taczanowskiego,
• walerian hulewicz – działacz Wiosny Ludów,
• stanisław sczaniecki – aktywny członek towarzystw rolniczych oraz współredaktor „Ziemianina”,
• włodzimierz wolniewicz – publicysta i działacz gospodarczy, który najpierw został skazany na karę śmierci, a później objęty amnestią,
• erazm wolniewicz – ziemianin,
• jan rymarkiewicz.

W 1870 roku obiekt stał się miejscem przetrzymywania jeńców francuskich zmarłych w wyniku wojny francusko-pruskiej. Trzy lata później, jego mury zobaczyły księdza Augustyna Szamarzewskiego (1832–1891), wielkopolskiego działacza społecznego, a także Wojciecha Kętrzyńskiego i Karl Liebknechta.

W 1911 roku twierdza pomieściła kapitana wywiadu Charles’a Luxa, skazując go na sześć lat za działalność szpiegowską. Jego niezwykła ucieczka z tego miejsca mogła być dla niejednego przykładem odwagi. Co więcej, w 1932 roku wydał książkę, w której szkalował niemieckie wartowniki i relacjonował swoje przeżycia w twierdzy.

W trakcie II wojny światowej, w latach 1940–1943, obiekt funkcjonował jako filia KZ Groß-Rosen, w której przetrzymywano jeńców wojennych oraz dezerterów z armii niemieckiej. Twierdza zyskała także reputację ciężkiego więzienia dla politycznych przeciwników reżimu – w tym Władysława Planetorza, działacza Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech, który został tu aresztowany i stracony. Miejsce to stało się areną kaźni, w której znajdowali się także Rosjanie, Francuzi, Włosi, Belgowie, Czesi, Finowie oraz Anglicy. Wśród więźniów znalazł się również Mirosław Podsiadło, który później pełnił funkcję prezesa Stowarzyszenia Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę.

Rok 1944 przyniósł uruchomienie zakładów AEG, gdzie produkowano niezbędne części do pocisków V-1 oraz aparaturę elektryczną dla U-Bootów oraz lotnictwa, które ewakuowano z Łodzi z powodu nadciągającego frontu. Kiedy w lutym 1945 roku front zbliżał się do Kłodzka, Niemcy rozpoczęli proces ewakuacji fabryki do Turyngii.

Współczesność

W 1960 roku Twierdza Kłodzko uzyskała status zabytku, co sprawiło, że została otwarta dla zwiedzających. Dziesięć lat później, na terenie fortu, nakręcono fragmenty popularnego serialu, „Czterej pancerni i pies”, konkretnie w odcinku zatytułowanym „Dom”.

Obecnie twierdza zapewnia turystom dostęp do podziemnej trasy mierzącej około 1 km. Od 2006 roku jej renowacja jest wspierana przez lokalną firmę piwną Piast. Ciekawym miejscem w obrębie fortu jest Luneta Żuraw, która jest regularnie odnawiana dzięki pracy społeczników z Akademii Przygody.

Od 2006 roku funkcjonuje tutaj również grupa rekonstrukcyjna, która odtwarza postacie żołnierzy z 47 regimentu piechoty pruskiej z 1806 roku. W końcówce sierpnia 2006 roku zorganizowano po raz pierwszy Dni Twierdzy Kłodzkiej, które obejmowały rekonstrukcję bitwy z czasów wojen napoleońskich. Z czasem wydarzenie to zostało wzbogacone o takie atrakcje jak Jarmark Forteczny, Noc w Muzeum, i Kino pod Gwiazdami. Szczególną popularnością cieszy się koncert rockowy o nazwie RockBastion.

W lipcu 2018 roku powstała nowa ścieżka historyczna, prowadząca od wejścia przy ul. Czeskiej w południowej części twierdzy, dalej w kierunku wschodnim. Ścieżka ta prowadzi przez teren przyszłej rekonstrukcji „Ogrodu Komendanta”, oferując widoki z punktu widokowego, „Baterii Skazamatowanej” oraz „Brama Wróbla”, która stanowi główne wejście na teren fortu. Planowane są również prace remontowe murów, skarp i sklepień na całej długości tej trasy.

W 2022 roku odkryto sieć XVIII-wiecznych chodników kontrminerskich, które były dotąd nieznane i ukryte pod twierdzą. To odkrycie z pewnością przyczyni się do jeszcze większego zainteresowania tym historycznym miejscem.

---

Oceń: Twierdza Kłodzko

---