Gerhard Hirschfelder

---

Życiorys

Narodziny oraz inicjacja chrześcijańska

Gerhard Hirschfelder przyszedł na świat w jednej z najstarszych części Kłodzka, tuż obok historycznej Bramy Zielonej, w rodzinnym mieszkaniu matki. Urodził się jako nieślubny syn Oswalda Wolffa, właściciela sklepu z tkaninami i Żyda, oraz krawcowej Marii Hirschfelder (13 grudnia 1881 – 16 lutego 1939), córki litografa Augusta Hirschfeldera i Agnes z d. Schwantag (zmarłej 17 lutego 1939). 19 lutego 1907 roku przyjął chrzest w kłodzkim kościele pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, gdzie obrzęd prowadził ks. Augustyn Bertmann. Chociaż obrzęd był skromny, uczestniczył w nim jedynie ojciec chrzestny oraz miejscowy dzwonnik. W wieku jedenastu lat, w tym samym kościele, Gerhard otrzymał również sakrament bierzmowania, przyjmując imię Benedikt.

Dzieciństwo

W dzieciństwie Gerhard mieszkał blisko kłodzkiego ratusza, na ul. Szalejowskiej 10 (dzisiaj ul. Armii Krajowej 6), a pięć lat później przeniósł się do budynku byłego hotelu „Zum weissen Lamm”, obecnie pod adresem ul. Wojska Polskiego 6. Od najmłodszych lat jego ulubioną zabawą było „odprawianie mszy”, co uwidaczniało jego zamiłowanie do sfery duchowej i niezwykłe predyspozycje kaznodziejskie.

Edukacja szkolna i gimnazjalna

W wieku sześciu lat rozpoczął naukę w szkole podstawowej, znanej jako Volksschule, która nosiła imię burmistrza Kłodzka, Franz-Ludwig Schule. Szkoła ta jest obecnie znana jako Szkoła Podstawowa nr 1 im. Adama Mickiewicza, znajdująca się przy ul. Zawiszy Czarnego 2. Po ukończeniu czterech klas miał dwuletnią przerwę, a następnie kontynuował edukację w Królewskim Katolickim Gimnazjum na Starym Mieście (dzisiejsze LO im. B. Chrobrego, ul. Wojska Polskiego 11), gdzie spędził osiem lat. W dniu 3 marca 1927 roku przystąpił do egzaminu maturalnego, który poświadczył jego zdolności muzyczne oraz artystyczne.

Młodość

Podczas lat nauki w gimnazjum, Gerhard aktywnie angażował się jako członek, a później moderator grupy młodzieżowej katolickiego ruchu Quickborn-Arbeitskreis, która zaczęła funkcjonować w 1909 roku pod przewodnictwem ks. prof. Romano Guardini. Była to znacząca organizacja, która z czasem wpłynęła na przyszłe formacje Ruchu Światło-Życie, zainicjowanego przez ks. Franciszka Blachnickiego. Wartości chrześcijańskie wyznawane w tej grupie miały ogromny wpływ na osobowość i rozwój Gerharda, a jego działalność kontynuowana była również w okresie klerykalnym.

Studia teologiczne i święcenia kapłańskie

Gerhard, pomimo że był nieślubnym dzieckiem, uzyskał zgodę na podjęcie studiów teologicznych. W latach 1927-1931 mieszkał na Ostrowiu Tumskim we Wrocławiu, w konwikcie studentów teologii, gdzie został także wybrany dziekanem. Uczył się na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie miał okazję uczyć się od znakomitych profesorów. Po przyjęciu czterech niższych święceń, Gerhard ceremoniałem w katedrze wrocławskiej w dniu 31 stycznia 1932 roku otrzymał święcenia kapłańskie.

Charyzmaty oraz duchowość kapłańska

Jako członek międzynarodowego Ruchu Szensztackiego, założonego przez o. Józefa Kentenicha, korzystał z duchowości maryjnej, pedagogicznej i apostolskiej. W Czermnej oraz Bystrzycy Kłodzkiej pełnił funkcję prezesa i asystenta duszpasterskiego dla lokalnych wspólnot, a także działał na rzecz stowarzyszenia robotników Rodzina Kolpinga. Kontaktował się także z redemptorystami, zajmującymi się misjami ludowymi, co także wpływało na formację jego duszpasterstwa.

Posługa kapłańska

Okres pracy Gerharda jako kapłana można podzielić na trzy główne fazy. Pierwsza z nich to siedmioletnia praca wikariusza parafii Świętego Bartłomieja w Czermnej, gdzie zajmował się duszpasterstwem dzieci i młodzieży. Drugi etap to prawie trzyletni czas wikariat w parafii Świętego Michała Archanioła w Bystrzycy Kłodzkiej, prowadzony jednocześnie z duszpasterstwem młodzieży. Trzeci period jego działalności to dramatyczne aresztowanie przez Gestapo oraz pobyt w obozie Dachau.

Wikariusz w Czermnej

Pracując w Czermnej przez pierwsze siedem lat kapłaństwa, Gerhard był 29. wikariuszem lokalnej parafii, wspierając chorego proboszcza Augustina Hauffena. W tym okresie zrealizował wiele inicjatyw duszpasterskich, a jego praca dotyczyła nie tylko duszpasterstwa młodzieży, ale i aktywności lokalnych stowarzyszeń. W 1933 roku sięgał tu 2041 ludności, a cała parafia miała 4400 wiernych, co skutkowało dużą odpowiedzialnością duchownych i kwestii organizacyjnych w duszpasterstwie.

Wikariusz w Bystrzycy Kłodzkiej i duszpasterz młodzieży

W Bystrzycy Kłodzkiej, gdzie przeniósł się w lutym 1939 roku, Gerhard dostąpił wdzięczności miejscowej społeczności, jednak znaczne zagrożenie ze strony nazistów szybko narastało. Podczas swojego pobytu działał w duszpasterstwie młodzieży, uważając na zagrożenia ze strony partii młodzieżowej Hitlerjugend. Uczestniczył w organizacji wielu pielgrzymek, przyciągających tysiące ludzi i będąc wciąż wzywanym do przezzywania bezprawnych aktów monitoringu ze strony gestapo.

Aresztowanie oraz pobyt w Dachau

W sierpniu 1941 roku ksiądz Gerhard został aresztowany przez Gestapo podczas prowadzenia zbiórki modlitewnej dla młodzieży. Był wśród duchownych represjonowanych przez policję polityczną, gdzie głównie był oskarżany o działania przeciwko narodowemu socjalizmowi. Po ponad czterech miesiącach w areszcie w Kłodzku, został przetransportowany do obozu koncentracyjnego Dachau. Tam, jako więzień KL, był zmuszony zmagać się z trudnymi warunkami życia, co ostatecznie doprowadziło do jego śmierci.

Śmierć

Gerhard zmarł 1 sierpnia 1942 roku w obozowym lazarecie, formalnie z powodu zapalenia opłucnej, lecz de facto, z wyczerpania organizmu i niedożywienia po trudnych latach. W wieku zaledwie 36 lat zakończył swoją krótką, ale pełną poświęcenia karierę kapłańską. Jego prochy prawdopodobnie spoczywały w małej drewnianej urnie, złożone w Kudowie-Zdroju-Czermnej, cichej, ale wymownej pamiątce po życiu służby duchownej, które na zawsze pozostanie w pamięci społeczności.

Pamięć o ks. Gerhardzie

Po tragicznym i męczeńskim odejściu ulubionego wikariusza, wśród jego wychowanków oraz wiernych, zrodził się swoisty kult jego postaci. Niestety, w wyniku powojennych przesiedleń ludności z ziemi kłodzkiej do Niemiec, pamięć o nim została w pewnym sensie stłumiona.

W diecezji Münster, jego oddani przyjaciele – ks. Adolf Langer oraz ks. Karl Leister – podjęli działania mające na celu zachowanie pamięci o ks. Gerhardzie Hirschfelderze, redagując i publikując pierwsze wersje wspomnień oraz biografii.

Wiele osób z hrabstwa kłodzkiego pielgrzymowało do sanktuarium Matki Bożej Bolesnej w Telgte, gdzie szczególne kwestie związane z rocznicami kapłaństwa ks. Hirschfeldera były szczególnie celebrowane i pielęgnowane.

Warto również wspomnieć o wysiłkach jego wychowanków i uczestników pielgrzymek oraz liturgicznych zgromadzeń, takich jak Barbara Franke (1922–2012) czy Elisabeth Kynast (1942–2020), które również przyczyniły się do upamiętnienia jego osoby.

W porozumieniu z ks. prałatem Franzem Jungiem, dziekanem kłodzkim w Niemczech, zainicjowały one akcję zbierania świadectw i wspomnień dotyczących ks. Hirschfeldera.

Na przełomie XX wieku, z pomocą biskupa diecezjalnego Hradec Králové, o. Dominika Duki OP, rozpoczęto również proces zbierania dowodów dotyczących jego postaci wśród byłych mieszkańców tak zwanego „czeskiego zakątka”, którzy aktualnie żyją w Republice Czeskiej.

Proces beatyfikacyjny

Jako duszpasterz młodzieży, ksiądz Gerhard Hirschfelder stał się dla młodego pokolenia przykładem przyjaźni z Chrystusem oraz gotowości do oddania życia w miłości pasterskiej. Jego postawa, jako młodego chrześcijanina, wywarła ogromny wpływ na wielu, a on sam, jako świadek i obrońca chrześcijańskiej godności, cieszy się do dziś szczególnym szacunkiem zarówno wśród Niemców, Polaków, jak i Czechów.

Proces beatyfikacyjny Gerharda Hirschfeldera rozpoczął się 19 września 1998 roku w katedrze św. Pawła w Münster, podczas mszy świętej koncelebrowanej pod przewodnictwem bpa Joachima Reinelta, biskupa diecezjalnego Miśni i Drezna, który pochodzi z Nowej Rudy. Później, 27 marca 2010 roku, papież Benedykt XVI ogłosił, że zgon Kłodzczanina uznawany jest za śmierć męczeńską.

Uroczystości beatyfikacyjne miały miejsce 19 września 2010 roku w tej samej katedrze w Münster, gdzie metropolita Kolonii, kardynał Joachim Meisner, przewodniczył koncelebranej liturgii. Wśród koncelebransów Eucharystii obecni byli trzej kapłani urodzeni w powiecie kłodzkim: abp Erwin Josef Ender, były nuncjusz z Rzymu, biskup Joachim Reinelt oraz ks. prałat Franz Jung z Münster, a także abp Dominik Duka OP, prymas Czech. Do grona duchownych dołączyli również bp Ignacy Dec ze Świdnicy oraz bp Felix Genn, biskup diecezjalny Münster.

10 października tegoż roku diecezja świdnicka dziękowała Bogu za dar dojrzałej miłości oraz świadectwo ewangelicznego życia, jakie przekazał ziemi kłodzkiej błogosławiony ksiądz Gerhard Hirschfelder.

Upamiętnienia i kult liturgiczny

W związku z tragiczną śmiercią księdza Gerharda Hirschfeldera, która miała miejsce w obozie KL Dachau, Wilhelm Hanusch, wiceprezes kłodzkiej Rodziny Kolpinga, będący jednocześnie drukarzem w Dusznikach-Zdroju, podjął działania upamiętniające duszpasterza. W konspiracyjnych warunkach, w swoim rodzinnym domu, wyprodukował sto egzemplarzy Medytacji Drogi Krzyżowej, które autorstwa ks. Hirschfeldera miały na celu rozpowszechnienie jego myśli i duchowości.

Pierwotny grób kapłana, zrealizowany zgodnie z jego ostatnią wolą, został przeniesiony w okolicę nawy kościoła parafialnego w Kudowie-Zdroju-Czermnej, z okazji uroczystości beatyfikacyjnej. Na tym miejscu wzniesiony został pomnik nagrobny z czarnego marmuru, na którym umieszczono inskrypcje w trzech językach: polskim, niemieckim oraz czeskim. Otoczenie pomnika zostało starannie zaaranżowane, co nadało mu odpowiednią oprawę.

W Kłodzku, w pierwszą rocznicę beatyfikacji, dla upamiętnienia kapłana nadano nazwę ulicy, usytuowanej niedaleko kościoła parafialnego oraz miejsc zamieszkania Gerharda. Na przestrzeni lat pojawiły się także pamiątkowe tablice honorujące jego osobę w różnych kościołach, w maryjnych sanktuariach, a także w kłodzkim więzieniu, gdzie w 2011 roku miała miejsce ich odsłona. Dodatkowo, kaplica pod wezwaniem bł. ks. Gerharda Hirschfeldera została otwarta w 2019 roku.

Warto zaznaczyć, że cały kurs alumnów jednego roku WSD w Świdnicy, przed przyjęciem święceń kapłańskich w 2016 roku, zdecydował się na wybór bł. ks. Hirschfeldera jako swojego patrona. W Kudowie-Zdroju-Czermnej, w historycznym domu Róży Rokitensky przy ul. B. Chrobrego 49, znajduje się Dom Spotkań im. księdza Gerharda Hirschfeldera, który został ufundowany przez mieszkańców przedwojennych. Od 2020 roku, muzeum jego imienia jest kierowane przez Elisabeth Kynast, która przyczyniła się do procesu beatyfikacyjnego ks. Hirschfeldera.

Liturgiczne wspomnienie bł. ks. Gerharda Hirschfeldera obchodzone jest w diecezji Münster dnia 2 sierpnia oraz 19 września w diecezji świdnickiej. Mimo jego zasług jako duszpasterza „czeskiego zakątka” oraz męczennika obozu KL Dachau, nie znajduje on jednak miejsca w kalendarzu liturgicznym diecezji czeskich. Jednocześnie, na stronach internetowych metropolii praskiej brak jest jego biogramu, co rodzi pewne luki w upamiętnieniu této ważnej postaci.

Szlak Błogosławionego Księdza Gerharda Hirschfeldera

Od 2011 roku istnieje kulturowo-turystyczny Szlak Błogosławionego Księdza Gerharda Hirschfeldera, który jest oznakowany informacyjnymi tablicami. Szlak ten zwany jest także drogą duchowego wędrowania, a jego struktura składa się z trzech głównych etapów, które prowadzą przez różnorodne miejscowości oraz obiekty sakralne związane z życiem i służbą kapłańską księdza. Oznaczenia szlaku przybierają formę czerwonego krzyża łacińskiego z literą H umieszczoną na białym tle, co czyni go łatwym do zidentyfikowania dla osób pielgrzymujących.

• Etap 1 (łącznie ok. 46 km): Kłodzko → Wambierzyce, kościół pielgrzymkowy Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny → Karłów → Czermna, grób bł. ks. G. Hirschfeldera → Kudowa-Zdrój,
• Etap 2 (łącznie ok. 45 km): Kłodzko → Zalesie, drewniany kościół Świętej Anny → Bystrzyca Kłodzka, kościół parafialny Świętego Michała Archanioła → Wyszki → Długopole-Zdrój → Igliczna, Sanktuarium „Maria Śnieżna”,
• Etap 3 (łącznie ok. 24 km): Sanktuarium „Maria Śnieżna” → Puchaczówka → Biała Woda → Marcinków → Konradów → Kąty Bystrzyckie, kaplica Błogosławionego Księdza Gerharda Hirschfeldera.

Każdy z tych etapów ma swoje unikalne znaczenie i pozwala uczestnikom szlaku na głębsze zrozumienie oraz odkrycie historii i duchowości tego wybitnego kapłana. Udział w pielgrzymce to także doskonała sposobność do odkrywania malowniczych zakątków regionu oraz ich kulturowego dziedzictwa.

Pisma

Gerhard Hirschfelder, autor znanych dzieł, pozostawił po sobie nie tylko bogate pisma, ale także niezwykłe świadectwo swojej wiary oraz sytuacji w trudnych czasach. Wśród jego prac znajdują się:

• – Medytacje Drogi Krzyżowej z 1941 roku, opublikowane w języku niemieckim. „G. Hirschfelder, Kreuzweg-Gebete des Kaplan Gerhard Hirschfelder aus Habelschwerdt niedergeschrieben im Gefängnis zu Glatz i. J. 1941, Cloppenburg 1962, 1963.”
• – „Komentarz do listów Pawła i modlitw krzyżowych. Z dziedzictwa Sługi Bożego Gerharda Hirschfeldera,” wydany w Münster w 1999 roku, stanowi ważny zbiór jego refleksji.
• – Interesująca jest również cenzurowana korespondencja ks. G. Hirschfeldera z więzienia w Kłodzku, obejmująca cztery listy napisane w okresie od 19 października do 14 grudnia 1941 roku, oraz osiemnaście listów spisanych w KL Dachau między 10 stycznia a 26 sierpnia 1942 roku.

Jego pisma potwierdzają nie tylko literacki talent, ale również głęboką wiarę oraz stanowią cenne źródło historyczne, które pozwala na lepsze zrozumienie życia duchowego w tamtych czasach.

Źródła

W niniejszym opracowaniu można znaleźć szereg istotnych źródeł, które rzucają światło na postać Gerharda Hirschfeldera.

• B. Franke, J. Hoffmann, H. Melchers, Kaplan Gerhard Hirschfelder, ein Märtyrer aus der Grafschaft Glatz, (red.) F. Jung, Münster 1989,
• Monasterien. Beatificationis seu Declarationis Martyrii Servi Dei Gerardi Hirschfelder. Sacerdotis Diocesani in odium Fidei, uti fertur, Interfecti (1907-1942). Positio Super Martyrio, Tipografia Guerra s.r.l., Roma 2002 (Congregatio De Causis Sanctorum, P.N. 2265), [akta procesu beatyfikacyjnego; m.in. świadectwa 25 osób z RFN oraz 13 z Republiki Czeskiej].

---

Oceń: Gerhard Hirschfelder

---