Zagórze (Kłodzko)

---

Geografia

Położenie geograficzne

Zagórze znajduje się w południowej części Kłodzka, w regionie, który charakteryzuje się unikalnym układem geograficznym. Na południu sąsiaduje z Krosnowicami, zaś graniczy ze Starym Wielisławem od zachodu. W północnej części leży w pobliżu Kościelników oraz Książka. Wschodnia granica z Nysą Kłodzką oddziela Zagórze od Krzyżnej Góry. Od historycznego centrum Kłodzka dzieli je jedynie około 3 km w kierunku południowo-zachodnim.

Warunki naturalne

Obszar Zagórza położony jest na południu Kłodzka, tuż nad rzeką Bystrzyca Dusznicka, na wysokości około 300–310 m n.p.m. Kształtując się wzdłuż dolnego brzegu tej rzeki, miejsce to zaczyna się przy ujściu rzeki Wielisławki, z sąsiedztwem zabudowań Starego Wielisławia. Dominującym elementem krajobrazu są użytki rolne, które, wraz z łąkami oraz ogrodami, tworzą malowniczy pejzaż. Pomimo tego, że region jest znany z urokliwych widoków, obejmuje także tereny przemysłowe oraz magazynowe. Gleby w tej okolicy są stosunkowo urodzajne, oparte na osadach polodowcowych, a także można zauważyć ślady działalności wydobywczej, szczególnie eksploatacji glin ceramicznych na potrzeby lokalnych cegielni.

Budowa geologiczna

Struktura geologiczna tego miejsca dominująco składa się z kredowych piaskowców oraz zlepieńców. W rejonie Krzyżnika, który osiąga wysokość 327 m n.p.m., a także wzdłuż lewego brzegu rzeki Bystrzyca Dusznicka, występują amfibolity, które niegdyś były wydobywane w znacznych ilościach. Bogate w minerały, takie jak chalkopiryt, piryt, hematyt, epitody, diopsyt i tytanit, te skały stanowią dużą wartość geologiczną. Oprócz tego, wkłady wapieniowe mogą zawierać granaty oraz kalcyt, natomiast łupki łyszczykowe występują z limonitem, co potwierdza różnorodność geologiczną tego obszaru.

Demografia

Ludność Zagórza zmieniała się na przestrzeni wieków, co jest istotnym aspektem jego historii. Ze względu na sprzyjające warunki oraz bliskość do Kłodzka, ta osada nie doświadczyła znaczącego wyludnienia, co przyczyniło się do stabilizacji demograficznej.

Obserwując dane dotyczące liczby mieszkańców, należy zauważyć, że informacje te są często łączone z danymi Kłodzka, jako że Zagórze zostało do niego przyłączone. Taki krok powoduje, że dokładne dane dotyczące liczby ludności Zagórza mogą być trudne do oszacowania, lecz bez wątpienia odzwierciedlają one wyraźny trend wzrostowy, który można zauważyć na przestrzeni lat.

Historia

W zachowanej historii Zagórza, które powstało jako osada przedlokacyjna związana z Kłodzkiem, można dostrzec wiele istotnych momentów kształtujących jego losy.

1354	Zaharcz
1360	Zahorcz
1456	Zoratcz
1514	Soritz
1549	Soritsch
1945	Zarzecze
1956	Zagórze
1960	Podgórze
1980	Zagórze

Pierwsze wzmianki o tej osadzie sięgają roku 1355, kiedy to doszło do transakcji dotyczącej sprzedaży gruntów pomiędzy Wenczlowem von Zahrcz, określanym jako Czech, a Cunczlem Huterem. W tym czasie Zagórze było w gestii joannitów oraz funkcjonował tu młyn wodny.

W 1428 roku historyczny kontekst Zagórza wzbogaca się o bitwę pod Czerwoną Górą, stoczoną pomiędzy husytami a przeciwnikami ich ruchu, dowodzonymi przez księcia ziębickiego Jana. Ta starcie zakończyło się klęską i śmiercią władcy, co uwieczniono poprzez wzniesienie mauzoleum w miejscu jego domniemanego zgonu. Według informacji z 1456 roku, młynarzem w tej okolicy był Merin Pabel, jednak sama wieś nie rozwijała się znacznie, ograniczając się głównie do zagrody młynarza.

Mimo bliskości do Kłodzka, w 1549 roku, Zagórze zostało przypisane do parafii w Krosnowicach, a zaledwie 30 lat później, w 1575 roku, gospodarze płacili podatki kościołowi w Starym Wielisławiu. Wieś przeszła w ręce jezuitów w 1626 roku, co miało istotny wpływ na jej dalszy rozwój.

XVIII wiek przyniósł znaczący postęp w rozwoju Zagórza. W 1765 roku wieś służyła jako własność jezuitów, zamieszkiwana przez 5 kmieci i 7 zagrodników, w tym 2 rzemieślników. W 1787 roku, posiadającym Zagórze był hrabia Friedrich Wilhelm von Reden. Osada liczyła wtedy 5 kmieci i 9 zagrodników. W 1825 roku wieś przeszła pod zarząd barona von Münchhausena, a jej liczba domów wzrosła do 12. Zagórze było także siedzibą młyna wodnego i wapiennika, a około połowy XIX wieku wzniesiono tam kaplicę.

Dynamiczny rozwój nastąpił w drugiej połowie XIX wieku, gdy przez miejscowość poprowadzono linię kolejową do Dusznik-Zdroju w 1890 roku, co przyczyniło się do ożywienia gospodarczego. Powstały wtedy niewielkie zakłady przemysłowe oraz kamieniołom amfibolitów. Swoje korzyści z tej infrastruktury czerpali również turyści, głównie z Kłodzka, udający się w kierunku Krosnowic i na pobliskie Czerwoniak. W Zagórzu znajdowała się popularna gospoda, a podczas II wojny światowej działał tam oboz jeniecki dla około 250 żołnierzy radzieckich, którzy pracowali w kamieniołomie.

Po wojnie, w 1945 roku, Zagórze przeszło w polskie ręce, co wiązało się z wysiedleniem dotychczasowych mieszkańców i osiedleniem Polaków. Miejscowość zachowała charakter rolniczy, a także zostały uruchomione lokalne zakłady przemysłowe oraz zbudowano rozlewnię wody mineralnej ze źródeł w Starym Wielisławiu. Lata 80. XX wieku zaowocowały budową dużej ciepłowni miejskiej. Warto wspomnieć, że Zagórze na początku nazywano Podgórzem lub Zarzeczem, jednak finalnie ustaliła się nazwa, która z biegiem lat zaczęła zanikać, pozostając jedynie w kontekście głównej ulicy.

Administracja

Zagórze, historyczna wieś, jest usytuowane w znacznej odległości od Kłodzka, do którego przyłączono ją 30 września 1928 roku, co miało miejsce przed wybuchem II wojny światowej. Po 1945 roku Zagórze weszło w obręb nowo ustalonych granic Polski, stając się częścią województwa wrocławskiego i powiatu kłodzkiego.

W latach 70. XX wieku, w ramach Kłodzka, ta wieś została włączona do województwa wałbrzyskiego. Dopiero w 1999 roku, powiat kłodzki został ponownie utworzony, a tym samym wszedł w skład nowopowstałego województwa dolnośląskiego.

Na obszarze Kłodzka brak jest dodatkowych jednostek administracyjnych, takich jak osiedla czy dzielnice. W związku z tym, większość decyzji administracyjnych podejmuje samorząd miejski. Mieszkańcy Zagórza tworzą okręg wyborczy nr 3, obejmując południowo-zachodnią część miasta, i co pięć lat, aż do 2018 roku, kiedy kadencja wynosiła cztery lata, dokonują wyboru pięciu radnych do Rady Miasta.

Edukacja i kultura

Zagórze nie ma żadnych instytucji kulturowych ani edukacyjnych, co wpływa na dostęp dzieci i młodzieży do różnorodnych form nauki i aktywności kulturalnej. Na szczęście, dzieci w wieku od 7 do 15 lat mogą uczęszczać do pobliskiej placówki, która znajduje się przy ul. Bohaterów Getta 22 – Szkole Podstawowej nr 6 im. Unii Europejskiej.

Uczniowie tej szkoły mają możliwość zdobywania wiedzy i umiejętności w przyjaznym środowisku. Po ukończeniu szkoły podstawowej, młodzież przystępuje do kolejnego etapu edukacji, kontynuując naukę w szkołach średnich zlokalizowanych w centrum Kłodzka.

Religia

Wielu mieszkańców Zagórza identyfikuje się z Kościołem katolickim. W miejscowości znajduje się świątynia katolicka pod wezwaniem Macierzyństwa NMP, która jest kościołem filialnym parafii Podwyższenia Krzyża Świętego.

Historia religijna Zagórza sięga średniowiecza, kiedy to osada była częścią parafii św. Jakuba Apostoła w Krosnowicach. Z biegiem lat przeszła pod przynależność do kłodzkiej parafii jezuitów, co miało miejsce od XVI wieku.

W roku 1982 wydzielono nową parafię, Podwyższenia Krzyża Świętego, na której terenie zlokalizowane jest Zagórze. Ta parafia stała się częścią dekanatu kłodzkiego w diecezji świdnickiej, kontynuując lokalne tradycje religijne.

Architektura i urbanistyka

Zagórze, jako miejscowość o charakterze zarówno rolniczym, jak i przemysłowym, przyciąga uwagę swoją niezwykłą historią oraz architekturą. W zachowanej zabudowie można dostrzec gospodarstwa rolnicze, które powstały w końcu XVIII oraz w XIX i XX wieku. Miejscowość układa się z kilku skupisk domów, z centralną częścią, która jest najważniejsza. Na zachodzie, w pobliżu granicy administracyjnej z Kłodzkiem, znajdują się domy, które niegdyś tworzyły Stare Wielisławie Dolne.

W obrębie Zagórza znajdują się trzy główne ulice:

• ul. dr. Janusza Korczaka,
• ul. Wielisławska,
• ul. Zagórze.

Zabytki, pomniki i tablice

W Zagórzu można znaleźć liczne zabytki i ciekawe obiekty, które w znaczny sposób podnoszą wartość kulturową tej osady. Do najbardziej interesujących należą:

• Mauzoleum księcia Jana ziębickiego – jest to neobarokowa kaplica, która została wzniesiona w latach 1904–1905, aby upamiętnić śmierć księcia Jana ziębickiego, który poległ w bitwie pod Starym Wielisławiem,
• Kościół filialny pw. Macierzyństwa NMP – z 1854 roku, ten skromny obiekt jest neobarokową salową budowlą z dwuspadowym dachem, na którym znajduje się sygnaturka,
• zachowane domy mieszkalne z XIX wieku, w tym:
• ul. Korczaka 53 z poł. XIX wieku,
• ul. Wielisławska 3 z końca XVIII wieku,
• ul. Zagórze 1 z 1843 roku.
• młyn wodny z XIX wieku,
• kilka kapliczek, krzyży oraz figur z XVIII i XIX wieku, zlokalizowanych m.in. przy kościele.

Gospodarka

W Zagórzu można zauważyć znaczną obecność gospodarstw rolnych, aczkolwiek wielu jego mieszkańców znajduje zatrudnienie w zróżnicowanych zakładach usługowych oraz przemysłowych usytuowanych w pobliskim mieście.

Niegdyś, na wzniesieniu zwanym Fiebigberg, funkcjonował kamieniołom, który znajdował się przy ul. Wielisławskiej, w niedalekiej odległości od Krzyżnika.

Wśród największych przedsiębiorstw w tej dzielnicy wyróżniają się: zakłady drzewne, młyn wodny, rozlewnia wód mineralnych oraz ciepłownia Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej, która odpowiada za ogrzewanie nowoczesnych osiedli w Kłodzku.

Warto zauważyć, że ciepłownia stanowi część Dolnośląskiego Zakładu Termoenergetycznego S.A.

Infrastruktura

Transport

Zagórze przez długi czas pozostawało na uboczu istotnych dróg komunikacyjnych regionu kłodzkiego. Obecnie przebiegają przez nie dwie lokalne szosy: jedna prowadzi do Szalejowa Górnego i Nowego Wielisławia, a druga kieruje się w stronę Krosnowic. W latach 2016-2018, powstała nowoczesna obwodnica Kłodzka, która przechodzi przez centrum tej dzielnicy. Jest to kluczowy odcinek drogi krajowej nr 33, łączącej Kłodzko z Międzylesiem oraz granicą z Czechami w Boboszowie.

Na terenie Zagórza znajduje się również linia kolejowa nr 309, prowadząca z Kłodzka Głównego do Kudowy-Zdroju. Budowę trasy zrealizowano w latach 1890-1905, a pierwszy odcinek, łączący Zagórze z Szczytną, został uruchomiony już 15 grudnia 1890 roku. W zachodniej części osady znajduje się przystanek kolejowy Kłodzko Zagórze, na którym od 2013 roku zatrzymują się pociągi Kolei Dolnośląskich. Na wrzesień 2020 roku, przystanek ten obsługiwał dziesięć pociągów osobowych dziennie, które realizowały połączenia z Kudowy-Zdroju do: Legnicy (D5), Wałbrzycha Głównego (D15) oraz Wrocławia Głównego (D29).

Komunikacja

W mieszkańcy Zagórza borykają się z brakiem dostępu do lokalnego transportu miejskiego. Najbliższy przystanek autobusowy znajduje się na obrzeżach dzielnicy, na granicy z Książkiem, w sąsiedztwie przystanku kolejowego – Kłodzko Książek. Jest on obsługiwany przez PKS Kłodzko, gdzie zatrzymują się autobusy kursujące na trasie: Kłodzko Dworzec Autobusowy – Starków. Należy zaznaczyć, że do lat 90. XX wieku, linia ta była oznaczona numerem 1.

Bezpieczeństwo

Zagórze, w kontekście zapewnienia bezpieczeństwa, podlega pod rejon działania Powiatowej Straży Pożarnej oraz Komendy Powiatowej Policji w Kłodzku. Dzielnicowi odpowiedzialni za ten obszar to: st. sierż. Paweł Rudawski z Rejonu służbowego nr 3, który obsługuje ulice Korczaka i Zagórze, oraz asp. sztab. Rafał Pietrołaj dla ul. Wielisławskiej (Rejon służbowy nr 6). Współprace z kłodzką strażą miejską pełnią: st. insp. Krzysztof Wajda i mł. strażnik Sebastian Ligas w III Rejonie Służbowym oraz st. insp. Robert Garbowski i mł. strażnik Arkadiusz Pawłowicz w VI Rejonie Służbowym.

---

Oceń: Zagórze (Kłodzko)

---