Przedmieście Ząbkowickie (Kłodzko)

---

Geografia

Położenie geograficzne

Obszar Przedmieścia Ząbkowickiego usytuowany jest w środkowej części Kłodzka. Na północnym kierunku sąsiaduje z osiedlem im. św. Wojciecha, podczas gdy na zachodzie i południu graniczy ze Starym Miastem. Wschodnią stronę otacza Nysa Kłodzka, gdzie leży Jurandów oraz Przedmieście Wojciechowickie. Ponadto, południowa granica przebiega w pobliżu Młynówki oraz Nysy Kłodzkiej, gdzie napotyka na Przedmieście Piasek. Z centrum miasta jest oddalone o zaledwie 0,2 km, co czyni go dogodnym miejscem pod względem dostępu.

Warunki naturalne

To historyczne przedmieście wznosi się na wysokość około 290–326 m n.p.m. Rozciąga się wąskim pasmem ziemi między Forteczną Górą a Nysą Kłodzką. Obszar ten jest ograniczony od wschodu stromym stropem opadającym w stronę rzeki, a od zachodu wznoszącym się stokiem, który prowadzi ku twierdzy. W znacznej większości terytorium to jest zagospodarowane i zajęte przez zabudowania, co jest charakterystyczne dla tego obszaru.

Historia

Początki i okres średniowiecza

Historia Przedmieścia Ząbkowickiego, będącego jedną z najstarszych dzielnic Kłodzka, sięga średniowiecza. Uformowało się ono dzięki osadnikom pochodzenia niemieckiego, którzy zaczęli przybywać na teren ziemi kłodzkiej w XIII wieku, szczególnie intensywnie od lat trzydziestych tegoż wieku.

Osadnicy, głównie kupcy, postanowili założyć kolonię między wschodnim stokiem Góry Fortecznej a lewobrzeżną skarpą Młynówki. Wybór miejsca na osadę polegał na bliskości rzeki, jej obronnym położeniu oraz na znaczeniu szlaku handlowego prowadzącego z Wrocławia przez Przełęcz Międzyleską do Czech. Zakon joannitów również znalazł tu swoje miejsce, budując zabudowania mieszkalne oraz szpital. Dokument biskupa praskiego Jana z 1275 roku potwierdza tę obecność, gdyż w nim to biskup wziął szpital pod swoją opiekę, zezwalając przy tym na budowę kaplicy.

W XIII i XIV wieku Przedmieście Ząbkowickie zyskało na znaczeniu dzięki dalszej kolonizacji terenu przez niemieckich osadników. Zabudowania klasztorne były najprawdopodobniej otoczone palisadą lub murem, co sugeruje, że obszar ten był dość gęsto zabudowany. Zakonnicy franciszkańscy, lokując się w Kłodzku w drugiej połowie XIII wieku, nie mogli tam znaleźć miejsca. Samo przedmieście było odseparowane od zabudowy miejskiej Kłodzka Bramą Ząbkowicką. Zakon joannitów przeniósł się do murów miejskich w drugiej połowie XIV wieku, co przyczyniło się do stopniowego niszczenia ich wcześniejszych zabudowań, które ostatecznie spaliły się na przełomie 1469/1470 roku.

Epoka nowożytna

W 1475 roku, na mocy decyzji hrabiego Kłodzkiego Henryka I Starszego, dawne takie włości joannitów przeszły w ręce bernardynów, którzy po pewnym czasie zbudowali tam kościół oraz klasztor. Niestety, te nowe zabudowania ucierpiały w wyniku pożaru w 1517 roku, co skutkowało powolną odbudową, mocno hamowaną przez przemiany religijne związane z reformacją.

Ostatecznie, w 1546 roku mnisi opuścili swoje siedziby, a po remoncie, sfinansowanym z funduszy miejskich, utworzono szpital zakaźny. W kolejnych latach mury miejskie były modernizowane, co doprowadziło do wzniesienia nowej Bramy Ząbkowickiej pod koniec XVI wieku.

W 1622 roku, wskutek wojny trzydziestoletniej, zabudowa Przedmieścia została całkowicie zniszczona w czasie oblężenia Kłodzka przez cesarskie wojska. Po wojnie, w drugiej połowie XVII wieku, teren został odbudowany, a Przedmieście stało się najludniejszym i najgęściej zabudowanym osiedlem Kłodzka.

Pod panowaniem pruskim (niemieckim)

Przełomowe zmiany w Przedmieściu Ząbkowickim nastąpiły po 1742 roku, kiedy to Kłodzko znalazło się pod kontrolą Królestwa Prus w wyniku pokoju wrocławskiego. Fryderyk II Wielki dostrzegł strategiczne położenie miasta i zainwestował w rozbudowę fortyfikacji oraz militarnej infrastruktury Kłodzka. To z kolei miało ogromny wpływ na rozwój urbanistyczny, który podporządkowany był głównie celom wojskowym.

Budowa nowoczesnej twierdzy na Fortecznej Górze rozpoczęła się już w 1743 roku, a Przedmieście zostało włączone w nowe systemy obronne. Większość mieszkańców zostało przesiedlonych, a z dotychczasowych budowli pozostały jedynie ruiny. Przesunięto Bramę Ząbkowicką poza obszar klasztoru bernardynów, co formalnie przyłączyło Przedmieście do miasta. W latach 1748–1751 wzniesiono również nowoczesne budynki magazynowo-koszarowe w stylu klasycystycznym.

W 1810 roku nastąpiła sekularyzacja, w wyniku której Prusy przejęły majątek zakonu bernardynów. W kościele zaczęto gromadzić słomę i siano, a klasztor przekształcono w biura dla wojskowych. W 1834 roku przywrócony został sakralny charakter kościoła, przekształconego w ewangelicki kościół garnizonowy. Kolejnym istotnym punktem w historii Przedmieścia była budowa nowego gmachu Szpitala Miejskiego, zakończona w latach 1861–1862.

Ważnym wydarzeniem było zniesienie statusu twierdzy w 1877 roku, co umożliwiło rozbiórkę fortyfikacji i dalszy rozwój dzielnicy. W krótkim czasie wzniesiono wiele nowych obiektów, w tym kasyno oficerskie i browar, a także zlikwidowano bramy miejskie.

W granicach Polski

Obszar Przedmieścia Ząbkowickiego przetrwał II wojnę światową z minimalnymi zniszczeniami, jedynym większym zniszczeniem był stary most przy ul. Kolejowej, który został odbudowany w latach 1958–1960 jako Most Forteczny. Po wojnie Kłodzko weszło w granice Polski. W 1946 roku otworzono Samodzielny Oddział Wewnętrzny w zabudowaniach poszpitalnych, a po kilku latach dawny gmach kasyna oficerskiego przekształcono w Liceum Felczerskie.

Po przeniesieniu oczyszczalni ścieków na Ustronie Dolne w latach 60. XX wieku zlikwidowano przepompownię nieczystości, a wiele budynków na Przedmieściu podupadło. Dopiero po 1990 roku sytuacja zaczęła się poprawiać, a od 1998 roku rozpoczęto rewitalizację tego obszaru, wspieraną funduszami unijnymi.

Administracja

Obszar Przedmieścia Ząbkowickiego, od zawsze związany z losami Kłodzka, został oficjalnie włączony do jego granic już w średniowieczu. Po zakończeniu II wojny światowej, miejsce to na stałe trafiło do Polski, co spowodowało, że stało się częścią Kłodzka w obrębie nowo utworzonego województwa wrocławskiego, a także powiatu kłodzkiego.

W kolejnych latach, a dokładnie po reorganizacji administracyjnej w latach 70. XX wieku, obszar ten przeszedł do województwa wałbrzyskiego. Warto zauważyć, że od 1999 roku ponownie powstał powiat kłodzki, który wszedł w ramy województwa dolnośląskiego. Te zmiany w administracji miały znaczący wpływ na kształtowanie się lokalnego samorządu, co wpłynęło na poziom zarządzania i podejmowania decyzji w regionie.

W Kłodzku nie ma dodatkowych jednostek administracyjnych, takich jak osiedla czy dzielnice. Dlatego większość spraw związanych z administracją lokalną rozstrzyga samorząd miejski. Jego siedzibą jest ratusz, położony na pl. Bolesława Chrobrego w Starym Mieście.

Mieszkańcy Kłodzka mają możliwość uczestniczenia w funkcjonowaniu miasta poprzez wybory do Rady Miasta, w której co pięć lat wybierają pięciu radnych. Do 2018 roku ich kadencja trwała cztery lata. Warto zaznaczyć, że okręg wyborczy nr 2 obejmuje nie tylko Przedmieście Ząbkowickie, ale również całą środkową oraz północno-zachodnią część miasta, zlokalizowaną po lewej stronie Nysy Kłodzkiej.

Edukacja i kultura

W rejonie Przedmieścia Ząbkowickiego odnajdujemy bogate tradycje w obszarze kultury oraz edukacji, które sięgają daleko w przeszłość. Historia tego miejsca to świadectwo istnienia różnorodnych szkół, zarówno tych kierowanych przez przedstawicieli duchowieństwa, jak i instytucje świeckie. Po zakończeniu II wojny światowej, wzdłuż ulicy Łukasińskiego, otwarte zostało Liceum Medyczne Pielęgniarstwa, które dysponowało swoim internatem ulokowanym w byłym Szpitalu św. Marii Magdaleny.

W 1990 roku, w sąsiedztwie Liceum Medycznego, które przekształcone zostało w Medyczne Studium Zawodowe, powstało II Liceum Ogólnokształcące. W 2003 roku zmieniło ono swoją lokalizację, stając się częścią Kłodzkiej Szkoły Przedsiębiorczości, przeniesionej do nowego gmachu na Śródmieściu.

Dzieci w wieku od 7 do 15 lat mają możliwość uczenia się w Szkole Podstawowej nr 1 im. Adama Mickiewicza, zlokalizowanej w malowniczej starówce, przy ul. Zawiszy Czarnego 3-5. W miarę jak uczniowie ewoluują w swoim rozwoju edukacyjnym, kontynuują naukę w szkołach średnich, które znajdują się głównie w centrum miasta.

W 2012 roku, w murach byłego liceum, inżynier Czesław Wojciechowski zapoczątkował wysiłek mający na celu stworzenie niepublicznej Sudeckiej Szkoły Wyższej. Jej program kształcenia miał koncentrować się na dziedzinie informatyki. Niestety, z powodu kluczowych trudności związanych z brakiem zainteresowania wśród potencjalnych studentów, projekt ten nie doszedł do skutku. Ostatecznie budynek przeszedł transformację i obecnie pełni funkcję Centrum Aktywności Lokalnej w Kłodzku.

Religia

W dzielnicy, która jest częścią Kłodzka, dominują wyznawcy Kościoła rzymskokatolickiego. Przedmieście Ząbkowickie znajduje się w granicach parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, która stanowi centralny ośrodek duchowy dla mieszkańców, obejmując swym zasięgiem środkową oraz północno-zachodnią część tego miasta oraz pobliskie Gołogłowy.

Historia tej parafii sięga czasów średniowiecza, a jej główną siedzibą jest kościół zlokalizowany na starówce. Aktualnie proboszczem jest ks. Henryk Całka, SJ. Parafia pełni ważną rolę w diecezji świdnickiej i dekanacie kłodzkim.

W tym regionie znajduje się również kościół św. Jerzego i św. Wojciecha, znany wcześniej jako Chrystus Króla, którego historia sięga XV wieku. Obok kościoła istnieje klasztor, który od 1946 roku jest domem dla sióstr klarysek od wieczystej Adoracji, a cały obiekt usytuowany jest na północnym końcu ul. Łukasińskiego.

Dodatkowo, na ul. Kolejowej, swoją siedzibę ma kłodzka parafia ewangelicko-augsburska, której proboszczem jest ks. Robert Sitarek. Parafia ta posiada trzy filie w miejscowościach: Opolnica, Kudowa-Zdrój oraz Ząbkowice, a jej początki datuje się na 1531 rok.

Architektura i urbanistyka

Przedmieście Ząbkowickie to obszar o bogatej historii, którego zabudowania mają swoje korzenie już w średniowieczu. Wzdłuż głównej ulicy tej dzielnicy, obecnie nazwanej Waleriana Łukasińskiego, rozciągają się różnorodne konstrukcje, które rozpoczynają swoją opowieść wiele wieków temu. Z tej ulicy, na odcinku około 100 metrów, ku wschodowi, odchodzi ulica Kolejowa, która delikatnie opada w kierunku Nysy Kłodzkiej. Na tej rzece znajduje się Most Forteczny, wcześniej znany jako Most 15-lecia PRL.

Cały teren przedmieścia ma charakter wąskiego pasa, ograniczonego od wschodu skarpą prowadzącą do Młynówki, natomiast od zachodu otoczony jest stromo wznoszącym się stokiem Fortecznej Góry, na której obecnie znajduje się twierdza kłodzka. Przedmieście Ząbkowickie obfituje w obiekty o znaczeniu zabytkowym, co jest szczególnie istotne, biorąc pod uwagę, że teren ten był zasiedlony już w XII wieku.

Współczesna architektura tego obszaru jest ściśle związana z budową twierdzy przez Austriaków na Fortecznej Górze, która została znacznie rozbudowana w czasie pruskiego panowania. W drugiej połowie XVIII wieku, wzdłuż ulicy Ząbkowickiej (dzisiaj Łukasińskiego) utworzono wielki kompleks wojskowy, obejmujący koszary, kwatery oficerskie, szpital oraz magazyny z żywnością. Po zniesieniu statusu miasta-twierdzy w 1877 roku, w tym rejonie zaczęły powstawać kamienice czynszowe, szczególnie w zachodniej części ulicy Łukasińskiego.

W skład Przedmieścia Ząbkowickiego wchodzi kilka istotnych ulic, w tym:

• ul. Forteczna (część),
• ul. Kolejowa,
• ul. Waleriana Łukasińskiego (część).

Do najistotniejszych zabytków w obszarze Przedmieścia Ząbkowickiego należy zaliczyć:

• kościół pw. św. Jerzego i św. Wojciecha – ul. Łukasińskiego 36; zgodnie z najstarszymi zapisami historycznymi, wzmianka o tej świątyni pochodzi z 1275 roku. Aktualna budowla rozpoczęła się w 1643 roku, a w jej prezbiterium zachowały się fragmenty gotyckiego sklepienia. W 1760 roku z przodu dodano charakterystyczną wieżę z baniastym hełmem,
• klasztor ss. klarysek od wieczystej Adoracji – ul. Łukasińskiego 34; jest to barokowy gmach o kształcie czworoboku z wirydarzem, zbudowany w latach 1664–1665 w miejscu wcześniejszego obiektu z XIV wieku,
• Zespół koszarowo-magazynowy – ul. Łukasińskiego 26-32; składa się z klasycystycznych, trzykondygnacyjnych budynków pokrytych dachami dwuspadowymi, powstałych w latach 1748–1751, z późniejszym dobudowanym szpitalem i kaplicą pw. Marii Magdaleny z drugiej połowy XIX wieku.

Rekreacja

Rejon Przedmieścia Ząbkowickiego, z uwagi na swoje naturalne ukształtowanie, nie dysponuje zbyt wieloma obszarami przeznaczonymi do aktywności rekreacyjnej. Jednakże, w pobliżu dawnego gmachu II Liceum Ogólnokształcącego znajduje się betonowe boisko sportowe przeznaczone do gry w koszykówkę.

Na lewym odcinku ulicy Łukasińskiego, kamienice usytuowane są w taki sposób, że zyskano przestrzeń na niewielkie ogródki działkowe, które zostały założone na stromym stoku Fortecznej Góry. To właśnie tam mieszkańcy mogą w niewielkim zakresie uprawiać roślinność i spędzać czas wśród zieleni.

Ogromnym atutem Przedmieścia Ząbkowickiego jest bliskość do historycznych atrakcji Kłodzka. Z tego miejsca można dostrzec odtworzoną na początku lat 10. XXI wieku wschodnią część ścieżki historycznej otaczającej główną twierdzę, która kończy się malowniczym parkiem linowym. To idealne miejsce dla miłośników historii oraz aktywnego spędzania czasu na świeżym powietrzu.

Gospodarka

Obszar Przedmieścia Ząbkowickiego, ze względu na swoje sąsiedztwo ze Starym Miastem, nie dysponuje dedykowaną infrastrukturą handlową. W tej lokalizacji funkcjonuje jedynie kilka prywatnych sklepów. Dawne pruskie koszary zostały przekształcone na magazyny oraz hurtownie, jednak wiele z tych przestrzeni po czasie transformacji gospodarczej lat 90. XX wieku oczekuje na nowe przeznaczenie.

W 2017 roku zrodził się pomysł przekształcenia jednego z byłych magazynów prowiantowych garnizonu kłodzkiego, zlokalizowanego przy ulicy Łukasińskiego 28-30, który wcześniej był użytkowany przez hurtownię „Domino”. Planowano utworzenie Kłodzkiego Inkubatora Przedsiębiorczości, gdzie miałyby znaleźć się lokale usługowe oraz biurowe do wynajęcia dla przedsiębiorców. Przewidywano również obecność pomieszczeń pomocniczych, takich jak serwerownia oraz zaplecze techniczne i socjalne.

W ramach tego należało także zaplanować sale szkoleniowo-konferencyjne, laboratorium komputerowe, jak również przestrzenie administracyjne oraz miejsca dla doradców. Inicjatywa ta miała na celu wsparcie lokalnych przedsiębiorców i zwiększenie aktywności gospodarczej w tej części Kłodzka.

Infrastruktura

Transport

Przedmieście Ząbkowickie od wieków pełniło istotną rolę w lokalnym transporcie, jako miejsce, gdzie krzyżowały się znaczące szlaki handlowe. Te trasy łączyły wschód z zachodem oraz północ z południem, stanowiąc jednocześnie główną oś komunikacyjną pomiędzy Pragą a Wrocławiem. Jednakże, po rozbiórce miejskich murów oraz bram pod koniec XIX wieku, zauważalne było przeniesienie ruchu drogowego w stronę południowej i wschodniej części Kłodzka, co skutkowało pominięciem obszaru przedmieścia.

Komunikacja

Obecnie, na obszarze Przedmieścia Ząbkowickiego nie ma dostępnych linii komunikacji miejskiej. Organizacja tego typu usług w Kłodzku leży w rękach prywatnej firmy A-Vista oraz PKS Kłodzko, co może ograniczać możliwości transportowe mieszkańców tego rejonu.

Bezpieczeństwo

Mieszkańcy Przedmieścia Ząbkowickiego są objęci systemem zapewnienia bezpieczeństwa, dotyczącym ochrony przeciwpożarowej oraz innych lokalnych zagrożeń. Podlegają oni pod działania Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej, której siedziba znajduje się przy ulicy Traugutta 7, a także pod Komendę Powiatową Policji w Kłodzku, mieszczącą się przy pl. Chopina 2. W rejonie tym funkcję dzielnicowego pełni sierżant Wojciech Bagiński, a działania straży miejskiej koordynują st. insp. Wojciech Mania oraz mł. spec. Krzysztof Krawczuk w ramach II Rejonu Służbowego.

---

Oceń: Przedmieście Ząbkowickie (Kłodzko)

---